εύδω

εὕδω (ΑΜ)

κοιμάμαι (α. «ὁππότ' ἄν αὖτε εὕδῃσθα γλυκὺν ὕπνον», Ομ. Οδ.)

αρχ.

1. κοιμούμαι τον ύπνο τού θανάτου

2. κοπάζω, παύω, ησυχάζω (α. «ὄφρ' εὕδῃσι μένος Βορέαο» — για να πέσει η ορμή τού Βοριά, Ομ. Ιλ.)

3. (για τον νου ή την καρδιά) είμαι ήσυχος

4. (για πρόσ.) αναπαύομαι, είμαι αδρανής («Γοργίαν τε ἐάσομεν εὕδειν», Πλάτ.)

5. παροιμ. «εὕδοντι δ' αἱρεῑ κύρτος» — γι' αυτόν που κοιμάται ψαρεύει ο κύρτος)

6. φρ. «παλαιὰ γὰρ εὕδει χάρις»

(η ευεργεσία ξεχνιέται με το πέρασμα τού χρόνου, Πίνδ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Η ετυμολ. τής λ. παρέχει δυσκολίες, για τις οποίες έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις. Σύμφωνα με την πιο εύλογη, ο τ. εύδω ανάγεται σε ΙΕ ρίζα *seu-d- «κοιμάμαι» (πρβλ. γοτθ. sutis «ήσυχος, πράος», λατ. sudus «ήρεμος, πράος»). Εξίσου δυνατή είναι και η αναγωγή τού τ. σε ΙΕ ρίζα *seu-d-, με την ίδια σημασία. Το ρ. ως απλό απαντά μόνο στον μέλλ. ευδήσω. Κανονικώς απαντά ως σύνθετο με την πρόθεση κατά (πρβλ. καθεύδω), μολονότι η ύπαρξη στην αττική διάλεκτο παραλλήλων τύπων καθ-ηύδον και εκάθ-ευδον δείχνει ότι εκλαμβανόταν και ως απλό. Στην ίδια διάλεκτο ο τ. σχημάτιζε αόρ. από το ρ. δαρθάνω* (πρβλ. απρμφ. αορ. καταδαρθείν).

ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) αρχ. αντικαθεύδω, αποκαθεύδω, εγκαθεύδω, εκκαθεύδω, ενεύδω, επικαθεύδω, εφεύδω, καθεύδω, ορθοκαθεύδω, παρακαθεύδω, προκαθεύδω, προσκαθεύδω, συγκαθεύδω, συνεύδω, υπερκαθεύδω, υποκαθεύδω].